Yanlış bilgilerle mücadele her yurttaşın sorumluluğundadır. Bu amaçla sosyal medya platformları kendi sistemleri içinde yanlış bilgi paylaşımı ile karşılaşıldığında neler yapılması gerektiği ile ilgili çeşitli yönlendirmeler yapmaktadırlar. Bu yönlendirmeleri gerekli durumlarda kullanmak uygun olur. Dünya Sağlık Örgütü, web sayfasında, https://www.who.int/campaigns/connecting-the-world-to-combat-coronavirus/how-to-report-misinformation-online adresinde bu konuda kısa bir belge paylaşmıştır. İlgilenenler inceleyebilirler ve yararlanabilirler. Çevrimiçi ortamlarda yanlış bilginin nasıl rapor edilebileceği ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yanlış bilgilerin yayılmasını önleme konusunda duyduğumuz sorumluluğun öncelikli göstergesi “YANLIŞ BİLGİ PAYLAŞMAMAK” olmalıdır. Bu ilk adımın ardından kullandığımız sosyal medya platformlarının yönlendirmelerinden yararlanabiliriz.
Yanlış içerik paylaşımının riskleri bilinmektedir. Bu konuda çevrimiçi (online) ortamların süreci hızlandırdığına dair son dönemlerde verilerde artış görülmektedir. Örneğin; Wang ve arkadaşları tarafından 2018 yılında yayınlanan bir makalede incelenen 57 farklı çalışmada sağlıkla ilgili yanlış bilgi paylaşımlarının en fazla aşılama, Ebola virüsü, Zika virüsü olmakla beraber beslenme, kanser, suyun florlanması ve sigara gibi konularda da yanlış bilgi paylaşımlarının olduğu belirlenmiştir (1). Yanlış bilgilerin yayılma hızı da farklı zamanlarda yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur. Vosoughi ve arkadaşları tarafından 2018 yılında önemli bir bilimsel dergide yayınlanmış makalede çevrimiçi ortamda yanlış içerikli söylentilerin daha uzak mesafelere, daha geniş bir alana, daha hızlı yayıldığı belirtilmektedir. Yanlış içerikli söylentilerin insanlar üzerinde korku, güvensizlik ve şaşkınlık duygularını daha fazla yarattığı ifade edilmektedir. Çalışmada 2006-2017 yılları arasında bir sosyal medya ortamında paylaşılan 126000 söylenti incelenmiştir. Söylentiler 3 milyon kişi tarafından 4,5 milyon kez paylaşılmıştır (2).
Doğru bilgi kaynakları toplumda yanlış bilgilerin yayılmasının önlenmesi için son derece önemlidir. Bu konuda Collis ve arkadaşları tarafından 2022 yılında önemli bir makale yayınlamıştır. Yazarlar, 67 ülkeden elde ettikleri verileri içeren çalışmalarında; bilgi kaynağı olarak güven duyulması açısından yerel sağlık çalışanlarının iyi bir düzeyde olduklarını vurgulamışlardır. Bununla birlikte, pek çok ülkede sağlık çalışanlarının bilgi kaynakları arasında olmadıkları belirtilmiştir. Aynı çalışmada televizyonun en sık başvurulan bilgi kaynakları arasında olduğu, ancak televizyona olan güvenin ülkeler arasında farklılık gösterdiği belirtilmiştir (3).
Doğru bilgilerin doğru zamanda doğru hedef kitlelere ulaştırılması önemli bir sorumluluktur. Bilimsel çalışmalarla ortaya konulan bilimsel verilerden yararlanmak bu sorumluluğun yerine getirilmesine katkı sağlayacaktır.
Dilek Aslan, 11.6.2023
Kaynaklar
Wang Y, McKee M, Torbica A, Stuckler D. Systematic Literature Review on the Spread of Health-related Misinformation on Social Media. Soc Sci Med. 2019 Nov;240:112552.
Vosoughi S, Roy D, Aral S. The spread of true and false news online. Science. 2018 Mar 9;359(6380):1146-1151.
Collis A, Garimella K, Moehring A, Rahimian MA, Babalola S, Gobat NH, Shattuck D, Stolow J, Aral S, Eckles D. Global survey on COVID-19 beliefs, behaviours and norms. Nat Hum Behav. 2022 Sep;6(9):1310-1317.
Birleşmiş Milletler (BM), nefret söylemi ile mücadele konusunda uzun zamandır çaba göstermektedir. Nefret söylemlerinin bütün toplumlarda çevrimiçi ve fiziksel ortamlarda meydana geldiğine vurgu yapmaktadır. Yanlış bilgiler (misinformation) nefret söylemini artırmaktadır.
Önleme konusunda BM’nin bazı önerileri aşağıda yer almaktadır:
Kaçının (pause): Nefret dolu yorumlar yapmaktan ve/veya bu gibi içerikleri paylaşmaktan kaçının.
Gerçekleri kontrol edin (fact-check): Dijital ortamlarda yanlış bilgi ve zararlı içerikle karşılaşmak yaygındır, ancak içeriği güvenilir olduğunu bildiğiniz ortamlarda doğrulamak zor değildir. Bu amaçla doğrulama ortamlarına başvurabilirsiniz.
Tepki verin (react): Nefret söylemlerinin hedefinde siz olmasanız bile mümkünse katılmadığınızı sakin, kararlı ve uygun bir şekilde ifade edin.
Mücadele edin (challenge): Nefret söylemiyle mücadele etmek için; hoşgörü, eşitlik ve gerçeği yayan olumlu mesajlar üretin.
Destekleyin (support): Toplumsal bir dayanışma içinde olmak nefret söylemiyle mücadeleyi kolaylaştırır.
Bildirim yapın (report): Nefret söylemini bildirmeyi kolaylaştıran mekanizmalar bulunmaktadır, kullanılabilir.
Eğitin (educate): Eğitim, farkındalığın artması için önemli bir araçtır.
Söz verin (commit): Nefret söylemi ile mücadele eden Sivil Toplum Örgütlerinin aktivitelerine katılabilirsiniz.
Dünya Sağlık Örgütü, Sırbistan’ın Belgrad şehrinde 21-23 Mart 2023 tarihlerinde Üniversitelerde İnfodemi Yönetimi İçin Müfredat Geliştirme konulu teknik bir çalışma yaptı. Bu çalışmada, farklı ülkelerden 47 uzman bir araya geldi. Toplantıda infodemi yönetiminin üniversite müfredatında nasıl yer verileceğine dair görüşler alındı, ileriki dönemlerde yapılacak çalışmalara güçlü bir zemin oluşturuldu.
Toplantıya Belgrad Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu ve Tıp Fakültesi ev sahipliği yaptı.
Belgrad Üniversitesi Tıp Fakültesi önündeki anı fotoğrafı (21.3.2023)
Haberin ayrıntılarına aşağıdaki bağlantıdan erişilebilmektedir.
Günümüzde yanlış bilgi, çarpıtılmış yanlış bilgi, komplo teorisi gibi geniş bir yelpazesi olan infodemi yönetimi için bilginin doğruluğundan emin olmak çok önemli.
İnfodemi yönetimi ve sağlığın geliştirilmesi perspektifi ile ilgili White ve arkadaşları (2023), yayınladıkları yazılarında bazı önemli konulara dikkat çekmektedirler. Yazarlar, sağlığın geliştirilmesinin temel belgesi olan Ottawa Sözleşmesi’nde üzerinde durulan “kolaylaştırmak/olanak sağlamak (enable)”, “aracı olmak (mediate)” ve “savunuculuk yapmak (advocate)” temel konuları üzerinden infodemi yönetimi ile ilgili bir çerçeve çizmektedirler.
Kolaylaştırmak
Çevrimiçi ve fiziksel ortamlarda sağlıkla ilgili doğru bilgileri sağlamak
Sağlık okuryazarlığı programları geliştirmek
Dijital okuryazarlık programları geliştirmek
Bilgileri doğrulama ortamları kurmak, sürdürmek
Yanlış bilgileri öngörerek düzeltmek için mekanizmalar geliştirmek
Toplumda kırılgan grupların sağlık okuryazarlığı ile ilgili araştırmalar yapmak
Sosyal dinleme sistemleri kurmak, infodemiye zamanında yanıt verilmesini sağlamak, infodemiyi doğru yönetmek, zararları zamanında azaltmak
Toplum katılımını sağlamak
Aracı olmak
Toplum liderleri ile ilişki kurmak
İki yönlü iletişim sağlamak
Farklı disiplinlerin desteğini alarak farklı toplum kesimlerine hitap eden doğru, geçerli ve uygun bilgiyi üretmek amacıyla iş birliğine önem veren yaklaşımlar geliştirmek
(Doğru) bilginin toplumsallaşması için adeta bir gereklilik.
Kriz anlarında daha da önemli.
Yayın hayatına görece yeni başlamış olan https://infodemiyonetimi.net/ web sitemize önemli bir vurgu 11.3.2023 tarihli bir internet sitesinde yapıldı. Haberi okumak isteyenler için adres aşağıda:
Nefret söylemi*, kişi ya da gruplara yöneltilen, onları değersizleştirerek istenmeyen çeşitli durumlara maruz kalmalarına neden olan söylemler olarak bilinmektedir. Toplumda kırılgan gruplar daha fazla risk altındadırlar (1).
Nefret söylemi ile karşılaşan kişilerin ötekileştirme, damgalama, etiketleme, ayrımcılık, ön yargı ve kalıp yargılarla karşılaşma riskleri vardır (2). Nefret söylemi; ruhsal, duygusal ve fiziksel sağlık açısından risk oluşturur. Şiddetin artmasına neden olur (3).
Nefret söyleminin son zamanlarda arttığına dair veriler mevcuttur (4). Sorunun uluslararası boyutları da vardır (5). Sosyal medya, nefret söylemlerinin yayılmasını kolaylaştırmaktadır (6).
Birleşmiş Milletler (UN) nefret söylemlerinin önlenmesi için 2019 yılında bir stratejik eylem planı oluşturmuştur. Bu planda aşağıdaki taahhütler yer almıştır (7):
Nefret söylemlerini izlemek ve analiz etmek
Söylemlerin nedenlerini, belirleyicilerini ve aktörlerini tespit etmek
Nefret söylemlerinin mağdurlarını desteklemek
İlgili tarafları bir araya getirmek
Yeni ve geleneksel medya ile iş birliği yapmak
Teknolojiyi kullanmak
Nefret söylemini belirlemek ve karşı koymak için eğitim olanaklarını kullanmak
Barışçıl, kapsayıcı toplumları desteklemek, teşvik etmek
Savunuculuk yapmak
Rehberler hazırlamak
İş birlikleri kurmak
Birleşmiş Milletler personelini eğitmek
Taraf ülkeleri desteklemek
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, nefret söyleminden herkesin zarar gördüğünü, bu nedenle mücadele herkesin görevi olduğuna dikkat çekmektedir (8).
Birleşmiş Milletler tarafından 18 Haziran “Uluslararası Nefret Söylemiyle Mücadele Günü” olarak kabul edilmiştir (3).
*Hate speech karşılığı olarak kullanılmıştır.
Dilek Aslan, 26.2.2023
Kaynaklar
MacAvaney S, Yao HR, Yang E, Russell K, Goharian N, Frieder O. Hate speech detection: Challenges and solutions. PLoS One. 2019 Aug 20;14(8):e0221152.
Bahçecioğlu EH. Sosyal Medyada Kovid-19 Salgını Sürecinde Sağlık Çalışanlarına Yönelik Önce Destek Sonra Nefret Söylemi. TRT Akademi 2022;7(15):498-531.
Stechemesser A, Levermann A, Wenz L. Temperature impacts on hate speech online: evidence from 4 billion geolocated tweets from the USA. Lancet Planet Health. 2022 Sep;6(9):e714-e725.
