Gıda güvenliği; “gıdalarda olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü zararların bertaraf edilmesi için alınan tedbirler bütününü” olarak tanımlanmaktadır (1). Bir başka ifadeyle, gıda güvenliği denildiğinde “tarladan sofraya” ya da “çiftlikten çatala” sağlıklı gıda anlaşılmalıdır. Bu tanım geniş bir tanımdır, üretimden tüketime bütün aşamalarda çeşitli kontrol mekanizmalarını içerir (1). Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Organizasyonu (FAO), gıda güvenliğinin kompleks bir yapısı olduğunu belirtmektedir (2). Gıda güvenliği ile ilgili kontrol mekanizmaları doğru işletilmediğinde kişiler gıda kaynaklı hastalıklara yakalanırlar. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), zararlı bakteriler, virüsler, parazitler ya da kimyasal maddeler içeren güvenli olmayan gıdaların tüketilmesine bağlı olarak ishalden kansere kadar çok geniş bir yelpazede seyreden 200’den fazla farklı hastalığın olabileceğini işaret etmektedir. Küresel düzeyde tahminen 600 milyon kişi (yaklaşık 10 kişiden 1’i) her yıl bulaş olmuş (kontamine) gıdaları yedikten sonra hastalanmaktadır. Yaklaşık 420.000 kişi bu nedenle ölmektedir (3).
Gıda güvenliğinin sağlanması için aşağıda genel yaklaşımlar sunulmuştur (4):
- Temizliğe önem verin (el yıkamak, kullanılan malzeme temizliği).
- Pişmiş ve çiğ gıdaların ayrı tutun.
- Yiyeceklerinizi iyice pişirin (çorba ve sulu yemeklerin tamamen piştiğinden emin olana kadar kaynatmak (70°C).
- Yiyeceklerinizi doğru ısıda saklayın (pişmiş yemeklerin oda ısısında 2 saatten fazla kalmaması, bozulabilir yiyeceklerin buzdolabına konulması, pişmiş yiyeceklerin tabağa konulana kadar sıcak tutulması, donmuş gıdaların oda ısısında çözülmeye bırakılmaması gibi).
- Temiz su ve temiz malzeme kullanın.
Genel yaklaşımlar olağan koşullarda herkes tarafından bilinmeli, benimsenmeli ve uygulanmalıdır.
Ülkemiz 6 Şubat 2023 tarihinde çok geniş kitleleri çok derinden etkileyen depremlerle sarsıldı (5). Bu durum çok sayıda sorunun yanı sıra gıda güvenliği için de tehditleri beraberinde getirdi. Depremlerle ilgili olarak; gıda güvenliği sorunlarının çözümüne yönelik adresler birden fazladır (6). Sağlıklı/yeterli ve dengeli beslenmenin her koşulda temel bir hak olduğu unutulmamalıdır. Bununla birlikte, depremlerde tüketim aşamasında pratik olarak yarar sağlayacak bazı önlemler aşağıda sıralanmıştır (6-8):
- Güvenli olmadığını düşündüğünüz gıdaları tüketmeyiniz. Şüphelendiğinizde tadına dahi bakmayınız.
- Tüketmeden önce, paketli gıdaların kullanım/tüketim sürelerinin kontrolü önemlidir. Süresi geçmiş gıdaların tüketmeyiniz.
- Bebekler için anne sütünün en güvenli gıda olduğunu unutmayınız. Özellikle ilk 6 ay sadece anne sütü bebeğin bütün gereksinimlerini en iyi şekilde karşılar.
- Doğru el yıkama kuralları/önerileri her durumda geçerlidir.
- Elektrik olmadığında buzdolabı ve dondurucuların kapakları mümkün olduğunda kapalı tutulmalıdır. Dondurucular kapakları açılmadığında yiyecekleri 48 saat kadar güvende tutabilirler. Kapısı açılmadığı takdirde de buzdolapları gıdaları 4 saate kadar güvende tutabilir. Bu koşulların sağlanamadığı durumda buzdolabındaki ya da dondurucudaki gıdaları tüketmeyiniz.
Yukarıdaki yazılı olanlar genel çerçeveyi sunmaktadır. Bununla birlikte, depremlere özel koşullar yerinde incelenmelidir. Önlemler de gereksinime göre yerinde belirlenmelidir. Bu metin içinde, yararlanılabileceği düşünülen temel, uygulanabilir önlemlere yer verilmeye çalışılmıştır.
Dr. Dilek Aslan, 13.2.2023
Kaynaklar
- Mevzuat, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/09/20080926-4.htm
- FAO, https://www.fao.org/food-safety/en/
- WHO, Food safety https://www.who.int/health-topics/food-safety
- Sağlık Bakanlığı, https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Yeterli-ve-Dengeli-Beslenme/Besin-Guvenligi-ve-Hijyen/Guvenilir_gida_1.pdf
- AFAD, https://deprem.afad.gov.tr/event-detail/408326
- PAHO, https://www.paho.org/disasters/dmdocuments/FoodSafetyinDisasters.pdf
- CDC https://www.cdc.gov/disasters/foodwater/facts.html
- CDC, Breastfeeding, https://www.cdc.gov/nutrition/emergencies-infant-feeding/facts.html