Bağışıklama sayesinde her yıl yaşamı tehdit eden 20’den fazla hastalığa karşı korunma sağlanır. Her yıl 3,5 ve 5 milyon arasında değişen difteri, tetanoz, boğmaca, grip ve kızamık gibi hastalıklar nedeniyle ölümlerin bu sayede önlendiği bilinmektedir (1).
Aşılama, bir aşının bir hastalıktan korunmak amacıyla vücuda uygulanması anlamı taşır (2). Bağışıklama ise bir aşının uygulanmasıyla bir hastalığa karşı bağışıklık kazanma ya da dirençli hale gelme süreci olarak tanımlanmaktadır (3).
Aşağıda aşı ile önlenebilir bazı hastalıklar görülmektedir (4):
- Çiçek
- Difteri
- Haemophilus influenza
- Hepatit B
- HPV
- Japon ensefaliti
- Kabakulak
- Kızamık
- Kızamıkçık
- Kolera
- Konjenital Rubella Sendromu
- Koronavirüs Hastalığı-2019 (COVID-19)
- Kuduz
- Meningokok
- Mevsimsel influenza
- Polio (çocuk felci)
- Rotavirüs enfeksiyonu
- Sarı humma
- Tetanoz
- Tifo ve paratifo
- Tüberküloz (verem)
- Varicella
- Zatürre
Aşı ile önlenebilir hastalıkların listesine yeni hastalıkların eklenmesi önemli bir başarıdır. Koronavirüs Hastalığı-2019 aşısının bu konudaki serüveni yakın geçmişin en önemli örnekleri arasındadır (5). Mpox hastalığı ile ilgili aşılama hizmetlerinin yaygınlaşması Dünya Sağlık Örgütü’nün güncel çalışmaları arasındadır (6).
Her aşının çok uzun yıllar süren bilimsel bir serüveni vardır. Dolayısıyla, aşı insanlara uygulanma aşamasına geldiğinde bilimsel olarak kanıtlanmış, yararı gösterilmiştir. Her hastalığın aşılama şeması birbirinden farklıdır. Bu farklılığı hastalığa özel durumlar belirler. Aşılar, çocukluk çağında ve/veya erişkin dönemde uygulanabilir. Ülkeler kendi aşı takvimlerini bilim insanlarının tavsiyelerini de dikkate alarak kamusal mekanizmanın kararı ile oluştururlar.
Temel bir sağlık hizmeti olan bağışıklama/aşılama ile ilgili küresel düzeyde istenilen hedeflerin gerisinde kalınmaktadır. Örneğin, 2023 yılında Dünya’da 14,5 milyon çocuk olması gereken aşıyı olmamıştır (7).
Toplumda istenilen düzeyde bağışıklık düzeyi (herd immünite) sağlanamadığında toplumsal korunma da sağlanamaz. Örneğin, kızamık aşılama yüzdesi toplumda 95 olamadığında, toplumsal bağışıklık sağlanamaz (8). Kısacası, aşı olan her birey aslında toplumdaki diğer bireyleri de korumaktadır.
Örnekler çoğaltılabilir…
Özetle; en etkili halk sağlığı müdahaleleri arasında olan aşılama bireyleri ve toplumları hastalıklardan korumaktadır. Toplumdaki her bireyin bu sorumluluğa katkı sunması gerekir.
Dilek Aslan, 25.8.2024
Kaynaklar
- WHO, vaccines and immunization https://www.who.int/health-topics/vaccines-and-immunization#tab=tab_1 Erişim:25.8.2024.
- ECDC, Vaccine preventable diseases https://www.ecdc.europa.eu/en/vaccine-preventable-diseases Erişim:25.8.2024.
- CDC, Vaccination https://www.cdc.gov/vaccines/terms/glossary.html#v Erişim: 25.8.2024.
- CDC, Immunization https://www.cdc.gov/vaccines/terms/glossary.html#i Erişim: 25.8.2024.
- WHO, COVID-19 https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/coronavirus-disease-covid-19 Erişim:25.8.2024.
- WHO, mpox https://www.who.int/health-topics/monkeypox#tab=tab_3 Erişim:25.8.2024.
- WHO, Key facts https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/immunization-coverage Erişim:25.8.2024.
- WHO, Herd immunity https://www.who.int/podcasts/series/science-in-5/episode–1—herd-immunity Erişim: 25.8.2024.