Yanlış bilgilerle mücadele her yurttaşın sorumluluğundadır. Bu amaçla sosyal medya platformları kendi sistemleri içinde yanlış bilgi paylaşımı ile karşılaşıldığında neler yapılması gerektiği ile ilgili çeşitli yönlendirmeler yapmaktadırlar. Bu yönlendirmeleri gerekli durumlarda kullanmak uygun olur. Dünya Sağlık Örgütü, web sayfasında, https://www.who.int/campaigns/connecting-the-world-to-combat-coronavirus/how-to-report-misinformation-online adresinde bu konuda kısa bir belge paylaşmıştır. İlgilenenler inceleyebilirler ve yararlanabilirler. Çevrimiçi ortamlarda yanlış bilginin nasıl rapor edilebileceği ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yanlış bilgilerin yayılmasını önleme konusunda duyduğumuz sorumluluğun öncelikli göstergesi “YANLIŞ BİLGİ PAYLAŞMAMAK” olmalıdır. Bu ilk adımın ardından kullandığımız sosyal medya platformlarının yönlendirmelerinden yararlanabiliriz.
Yanlış içerik paylaşımının riskleri bilinmektedir. Bu konuda çevrimiçi (online) ortamların süreci hızlandırdığına dair son dönemlerde verilerde artış görülmektedir. Örneğin; Wang ve arkadaşları tarafından 2018 yılında yayınlanan bir makalede incelenen 57 farklı çalışmada sağlıkla ilgili yanlış bilgi paylaşımlarının en fazla aşılama, Ebola virüsü, Zika virüsü olmakla beraber beslenme, kanser, suyun florlanması ve sigara gibi konularda da yanlış bilgi paylaşımlarının olduğu belirlenmiştir (1). Yanlış bilgilerin yayılma hızı da farklı zamanlarda yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur. Vosoughi ve arkadaşları tarafından 2018 yılında önemli bir bilimsel dergide yayınlanmış makalede çevrimiçi ortamda yanlış içerikli söylentilerin daha uzak mesafelere, daha geniş bir alana, daha hızlı yayıldığı belirtilmektedir. Yanlış içerikli söylentilerin insanlar üzerinde korku, güvensizlik ve şaşkınlık duygularını daha fazla yarattığı ifade edilmektedir. Çalışmada 2006-2017 yılları arasında bir sosyal medya ortamında paylaşılan 126000 söylenti incelenmiştir. Söylentiler 3 milyon kişi tarafından 4,5 milyon kez paylaşılmıştır (2).
Doğru bilgi kaynakları toplumda yanlış bilgilerin yayılmasının önlenmesi için son derece önemlidir. Bu konuda Collis ve arkadaşları tarafından 2022 yılında önemli bir makale yayınlamıştır. Yazarlar, 67 ülkeden elde ettikleri verileri içeren çalışmalarında; bilgi kaynağı olarak güven duyulması açısından yerel sağlık çalışanlarının iyi bir düzeyde olduklarını vurgulamışlardır. Bununla birlikte, pek çok ülkede sağlık çalışanlarının bilgi kaynakları arasında olmadıkları belirtilmiştir. Aynı çalışmada televizyonun en sık başvurulan bilgi kaynakları arasında olduğu, ancak televizyona olan güvenin ülkeler arasında farklılık gösterdiği belirtilmiştir (3).
Doğru bilgilerin doğru zamanda doğru hedef kitlelere ulaştırılması önemli bir sorumluluktur. Bilimsel çalışmalarla ortaya konulan bilimsel verilerden yararlanmak bu sorumluluğun yerine getirilmesine katkı sağlayacaktır.
Dilek Aslan, 11.6.2023
Kaynaklar
Wang Y, McKee M, Torbica A, Stuckler D. Systematic Literature Review on the Spread of Health-related Misinformation on Social Media. Soc Sci Med. 2019 Nov;240:112552.
Vosoughi S, Roy D, Aral S. The spread of true and false news online. Science. 2018 Mar 9;359(6380):1146-1151.
Collis A, Garimella K, Moehring A, Rahimian MA, Babalola S, Gobat NH, Shattuck D, Stolow J, Aral S, Eckles D. Global survey on COVID-19 beliefs, behaviours and norms. Nat Hum Behav. 2022 Sep;6(9):1310-1317.
Birleşmiş Milletler (BM), nefret söylemi ile mücadele konusunda uzun zamandır çaba göstermektedir. Nefret söylemlerinin bütün toplumlarda çevrimiçi ve fiziksel ortamlarda meydana geldiğine vurgu yapmaktadır. Yanlış bilgiler (misinformation) nefret söylemini artırmaktadır.
Önleme konusunda BM’nin bazı önerileri aşağıda yer almaktadır:
Kaçının (pause): Nefret dolu yorumlar yapmaktan ve/veya bu gibi içerikleri paylaşmaktan kaçının.
Gerçekleri kontrol edin (fact-check): Dijital ortamlarda yanlış bilgi ve zararlı içerikle karşılaşmak yaygındır, ancak içeriği güvenilir olduğunu bildiğiniz ortamlarda doğrulamak zor değildir. Bu amaçla doğrulama ortamlarına başvurabilirsiniz.
Tepki verin (react): Nefret söylemlerinin hedefinde siz olmasanız bile mümkünse katılmadığınızı sakin, kararlı ve uygun bir şekilde ifade edin.
Mücadele edin (challenge): Nefret söylemiyle mücadele etmek için; hoşgörü, eşitlik ve gerçeği yayan olumlu mesajlar üretin.
Destekleyin (support): Toplumsal bir dayanışma içinde olmak nefret söylemiyle mücadeleyi kolaylaştırır.
Bildirim yapın (report): Nefret söylemini bildirmeyi kolaylaştıran mekanizmalar bulunmaktadır, kullanılabilir.
Eğitin (educate): Eğitim, farkındalığın artması için önemli bir araçtır.
Söz verin (commit): Nefret söylemi ile mücadele eden Sivil Toplum Örgütlerinin aktivitelerine katılabilirsiniz.
Mpox, geçmişte salgınlara sebep olan ve 1980 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından eradike edildiği ilan edilen çiçek hastalığına benzer belirtilerle seyreden bir hastalıktır. Belirtilerin daha hafif olduğu ifade edilmektedir. Hastalık Maymunçiçeği Hastalığı olarak da bilinir. Hastalığa Poxviridae ailesinden Orthopoxvirus sebep olur (1-3).
Hastalığın insanlarda görülmesine ilişkin ilk bildirim 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nden yapılmıştır. Son dönemlerde, Mayıs 2022’de hastalık dünyada görülmesi beklenmeyen ülkelerde görülmüş ve küresel sağlık açısından önemli bir sorun olarak kayıtlara geçmiştir (1,2). Hastalık, Temmuz 2022’de DSÖ Genel Direktörü tarafından Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu olarak ilan edilmiştir (3).
Mpox, hayvanlardan insanlara geçen zoonotik bir hastalıktır. Virüsün hayvanlar tarafından taşınır. Hastalığın insanlardan insanlara bulaştığı bilinmektedir. Vücut sıvılarıyla temas, deri ya da ağız/boğaz gibi iç mukozal yüzeylerdeki lezyonlar, respiratuvar damlacıklar ve kontamine nesneler yoluyla bulaşabilir. Tanı virüsün DNA’sının polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile saptanması ile konur (1,2).
Hastalık çoğunlukla Orta ve Batı Afrika’da, tropikal yağmur ormanları bölgesinde görülür. Hastalığın farklı bölgelere buradan taşındığı ifade edilmektedir (1,2).
Hastalığın kuluçka süresi (temasın ardından belirtilerin başlamasına kadar geçen süre) 6-14 gün olarak bilinir. Bu sürenin 5-21 gün arasında da değişebildiği ifade edilmektedir (4).
Hastalık ateş, baş ağrısı, döküntü, lenf düğümlerinde (lenf nodu) şişme, kas ağrısı ile seyreder. Döküntüler deriden kabarık olabilir (papül), içi berrak görünümlü sıvı ile dolabilir (vezikül), içi sarı-sıvı ile dolabilir (püstül), kuruyarak dökülen kabuklu olabilir (1-4). Başka belirtiler de mevcuttur.
Hastalığın kendini sınırladığı ifade edilir, ancak hastalığa yakalananların ölme olasılığının olduğu da belirtilmektedir. Hastalığın tedavisinde kullanılan antiviral ilaçlar vardır. Hastalığa yönelik aşı geliştirildiği belirtilmektedir (1-4).
Hastalıkla ilgili T.C. Sağlık Bakanlığı bir rehber yayınlamıştır (4).
Hastalığın ismi ilk olarak Maymunçiçeği Hastalığı olarak tanımlanmıştır. Ancak, 22 Kasım 2022 tarihli DSÖ bilgilendirmesine göre Maymunçiçeği isminin damgalayıcı bir tanım olması gerekçesi ile hastalık adı Mpox hastalığı olarak değiştirilmiştir. İkili kullanım bu tarihten itibaren bir yıl süre ile yapılacak, ardından hastalık adı Mpox olarak kullanılacaktır (5).
Hastalıkla ilgili yanlış bilgiler (misinformasyon)
Hastalıkla ilgili olarak özellikle sosyal medyada dolaşan yanlış bilgiler mevcuttur. Hastalığın bir laboratuvarda üretildiği, COVID-19 aşısı ile ilişkisi olduğu, hastalığın ilaç şirketleri tarafından kasıtlı olarak yayıldığı gibi yanlış bilgilerin dolaşımda olduğu Ennab ve arkadaşları tarafından (2022) ifade edilmektedir (6).
Yanlış olan paylaşımlarla mücadele her durumda olduğu gibi Mpox hastalığı konusunda da kararlılıkla sürdürülmelidir.
Ennab F, Nawaz FA, Narain K, Nchasi G, Essar MY, Head MG, Singla RK, Atanasov AG, Shen B. Monkeypox Outbreaks in 2022: Battling Another “Pandemic” of Misinformation. Int J Public Health. 2022 Jul 14;67:1605149.
Dünya Sağlık Örgütü, Sırbistan’ın Belgrad şehrinde 21-23 Mart 2023 tarihlerinde Üniversitelerde İnfodemi Yönetimi İçin Müfredat Geliştirme konulu teknik bir çalışma yaptı. Bu çalışmada, farklı ülkelerden 47 uzman bir araya geldi. Toplantıda infodemi yönetiminin üniversite müfredatında nasıl yer verileceğine dair görüşler alındı, ileriki dönemlerde yapılacak çalışmalara güçlü bir zemin oluşturuldu.
Toplantıya Belgrad Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu ve Tıp Fakültesi ev sahipliği yaptı.
Belgrad Üniversitesi Tıp Fakültesi önündeki anı fotoğrafı (21.3.2023)
Haberin ayrıntılarına aşağıdaki bağlantıdan erişilebilmektedir.
Günümüzde yanlış bilgi, çarpıtılmış yanlış bilgi, komplo teorisi gibi geniş bir yelpazesi olan infodemi yönetimi için bilginin doğruluğundan emin olmak çok önemli.
İnfodemi yönetimi ve sağlığın geliştirilmesi perspektifi ile ilgili White ve arkadaşları (2023), yayınladıkları yazılarında bazı önemli konulara dikkat çekmektedirler. Yazarlar, sağlığın geliştirilmesinin temel belgesi olan Ottawa Sözleşmesi’nde üzerinde durulan “kolaylaştırmak/olanak sağlamak (enable)”, “aracı olmak (mediate)” ve “savunuculuk yapmak (advocate)” temel konuları üzerinden infodemi yönetimi ile ilgili bir çerçeve çizmektedirler.
Kolaylaştırmak
Çevrimiçi ve fiziksel ortamlarda sağlıkla ilgili doğru bilgileri sağlamak
Sağlık okuryazarlığı programları geliştirmek
Dijital okuryazarlık programları geliştirmek
Bilgileri doğrulama ortamları kurmak, sürdürmek
Yanlış bilgileri öngörerek düzeltmek için mekanizmalar geliştirmek
Toplumda kırılgan grupların sağlık okuryazarlığı ile ilgili araştırmalar yapmak
Sosyal dinleme sistemleri kurmak, infodemiye zamanında yanıt verilmesini sağlamak, infodemiyi doğru yönetmek, zararları zamanında azaltmak
Toplum katılımını sağlamak
Aracı olmak
Toplum liderleri ile ilişki kurmak
İki yönlü iletişim sağlamak
Farklı disiplinlerin desteğini alarak farklı toplum kesimlerine hitap eden doğru, geçerli ve uygun bilgiyi üretmek amacıyla iş birliğine önem veren yaklaşımlar geliştirmek
(Doğru) bilginin toplumsallaşması için adeta bir gereklilik.
Kriz anlarında daha da önemli.
Yayın hayatına görece yeni başlamış olan https://infodemiyonetimi.net/ web sitemize önemli bir vurgu 11.3.2023 tarihli bir internet sitesinde yapıldı. Haberi okumak isteyenler için adres aşağıda:
