WHO, [Internet] https://www.who.int/europe/news-room/questions-and-answers/item/public-health-advice-in-the-aftermath-of-an-earthquake
Yukarıda verilen DSÖ Avrupa Bölgesi bağlantı adresinde yer alan belgeler temel alınarak Dr. Dilek Aslan [1] tarafından 11.2.2023 tarihinde hazırlanmıştır.
1. Depremden hemen sonra kendi sağlığımı ve başkalarının sağlığını nasıl korurum?
- Bir depremin ardından öngörülemeyen artçı sarsıntılar, heyelanlar ve yangınlar olabilir. Artçı sarsıntılar depremin hemen ardından olabileceği gibi günler, haftalar hatta aylar sonra da meydana gelebilir.
- Resmi bilgi kaynaklarını kullanarak bilgi sahibi olun. Yerel topluluk ve yetkililerden gelen talimatları izleyin. Konutunuzun durumunu kontrol edin. Güvenli olmadığını düşünüyorsanız, yetkililere haber verin ve geçici bir barınağa gidin veya tanıdıklarınız ya da aile üyelerinizle kalın.
- Yapabiliyorsanız, yaralı ve mahsur kalan kişilere yardım edin ve onlar için tıbbi yardım alın. Bu konuda eğitimli olmanız gerektiğini unutmayın.
- Çevre güvenli olmadığı sürece ciddi şekilde yaralanan kişileri hareket ettirmeyin ve tıbbi yardım alın.
- Bir hastaneye erişmeniz gerekiyorsa, hangi hastanelerin aktif bir şekilde hizmet verdiğini öğrenmek için resmi kaynakları kontrol edin. Ciddi yaralı ve acil ihtiyaçları olanlara öncelik verileceğini unutmayın. Herhangi bir kronik hastalığınız var ise sağlık çalışanlarına bildirimde bulunun.
2. Soğuk havanın olumsuz etkilerinden nasıl korunurum?
- Olanaklı ise, sizi sıcak tutacak giysileri giyin. Birkaç kat giysi giymeniz önerilmektedir. Ayakkabıların kalın tabanlı olması sizi soğuktan koruyabilecektir.
- Cildinizi korumak için eldiven giyin. Burnunuzu ve kulaklarınızı şapka, atkı veya yakalı bir giysi ile koruyun. Islak kıyafetler sizin üşümenize neden olacaktır, olanaklı ise değişmeye gayret edin.
- Olanaklarınız ölçüsünde yeteli sıvı almak ve beslenmenize dikkat etmek koruyucu önlemler arasındadır.
- Uzun süre dışarıda kalıyorsanız, eğer güvenliyse, düzenli aralıklarla ısınmak için kapalı alanlara girin. Kapalı ortamlar sizler için güvenli değilse bu öneriyi dikkate almayın.
- Kan dolaşımını artırmak için eller veya ayaklar için basit egzersizler yapın. Ayak parmaklarınızı aynı şekilde hareket ettirin.
- Cildinizi üşütebilecek metallere dokunmayın ya da metal takılar takmayın.
3. Hipotermiyi nasıl tanırım? Nasıl davranmalıyım?
Vücut ısısının 35oC’nin altına düştüğünde hipotermi olur. Hipoterminin başlıca belirtileri aşağıda sıralanmıştır:
- Titreme
- Soluk, soğuk ve kuru cilt – cilt ve dudaklar mavi olabilir
- Konuşma bozukluğu
- Yavaş nefes alma
- Yorgunluk ya da zihinsel karışıklık
Hipotermisi olan bir bebek için aşağıdakilere dikkat etmek gerekir:
- Soğuk ve kırmızı cilt
- Normalden çok daha sessiz ve uykulu durum
- Beslenmenin reddedilmesi
Hipotermi anında ilk yardım için aşağıdakiler önerilmektedir:
- Eğer iç ortam güvenliyse, kişiyi mümkün olan en kısa sürede içeriye veya korunaklı bir yere taşımak
- Islak giysileri çıkarmak, battaniye, uyku tulumu ya da benzeri bir kuru örtüyle sarmak ve başın da kapalı olduğundan emin olmak
- Bilinç açık ise, aspirasyon vb. gibi bir risk yok ise, ılık (ve alkolsüz) bir içecek vermek
- Yardım gelene kadar kişi ile konuşarak uyanık kalınmasını sağlamak
- Mümkünse kişiyi yalnız bırakmamak
4. Halk arasında “donma [2]” olarak bilinen durum nedir? Nasıl korunulur?
Donma, düşük sıcaklıklara maruz kalma nedeniyle vücut bölgelerinin hasar görmesidir. Burun, kulaklar, yanaklar, çene, parmaklar veya ayak parmakları gibi cildin açıkta kalan bölgeleri en savunmasızdır. Aşağıda yazılı belirtileri fark ederseniz, zaman kaybetmeden tıbbi yardım alın:
- Beyaz veya gri-sarı renkte deride lekeler
- Mumsu deri
- Uyuşma
Donma vücuda ciddi zararlar verebilir ve ciddi vakalar uzvun kesilmesine bile yol açabilir. Vücudun donmuş bölgelerine dokunmayın, cilde karla ya da başka bir şeyle masaj yapmayın, vb. Bu gibi uygulamalar daha fazla hasara yol açabilir.
[2] Frostbite karşılığı kullanılmıştır.
5. Deprem bölgesinde motorlu araçları kullanmakla ilgili nelere dikkat etmeliyim?
- Deprem anında araçtaysanız, aracınızı yavaşça kenara çekin, aracınızın frenini çekin ve motoru durdurun. Deprem bitene kadar emniyet kemerinizi bağlı tutunuz.
- Deprem sona erdiğinde, tahliye yolları, kurtarma çalışmaları ve yaralanan ya da mahsur kalan insanlar için talimatlar hakkında haberler almak için arabanızın radyosunu kullanın.
- Yeniden araç kullanmaya başlamak güvenli olduğunda, depremin yarattığı tehlikelere dikkat edin.
- Bir araca sığınmadan önce, herhangi bir hasar olup olmadığını değerlendirin ve çevredeki hasarlı binalar ve dengesi bozulmuş ağaçlar gibi tehlikelere dikkat edin, bu gibi tehlikeleri belirleyin. Güvenli ise sığının.
- Mümkünse, acil durum araçlarının kullanması için yolları açık tutun.
- Yakıt deponuz hasar görmüşse veya benzin kokusu alıyorsanız, hemen araçtan çıkın. Güvensiz hale gelebilir, tutuşabilir veya patlayabilir. Ayrıca karbon monoksit zehirlenmesi riski altında olabilirsiniz.
6. İçme suyunu nasıl güvenli hale getiririm?
- Depremlerden sonra suyun güvenli olduğundan emin olmak her zaman kolay değildir, ancak sizin, ailenizin, yakınlarınızın sağlığı açısından suyun temizliğinin sağlanması çok önemlidir.
- Olanaklı ise; içmek, diş fırçalamak, yaraları temizlemek ve yemek hazırlamak için suyun kaynatılması önerilmektedir. Kaynatma bulaşıcı hastalık riskini önler. Kaynatılmış suyu doğal bir ortamda soğumaya bırakın. Buz eklemeyin.
- Kaynamış suyun yanıklara neden olmasını önlemek için çocuklardan uzak tutun. Kaynamış suyu soğutun ve temiz ve kapalı bir kapta saklayın. Bu, suyu yeniden kirlenmeye karşı korur.
- Güvenli ve olanaklı ise; musluk suyunu diğer evsel amaçlar (örn. temizlik, çamaşır yıkama) ve kişisel hijyen (örn. el yıkama, banyo, duş) için kullanabilirsiniz.
- Güvenli, temiz musluk suyu veya diğer yerel su kaynakları yoksa, eğer ulaşabiliyorsanız şişe suyu kullanabilirsiniz. Şişe suyunu içmeden önce uygun şekilde kapatıldığından emin olun.
- Ellerin sabunla yıkanması, özellikle yemeklerle uğraşmadan önce, yemekten önce, tuvalete gittikten sonra ellerin yıkanması önemlidir.
- Etkili olması için ellerinizi (kaynatılmamış) su ve sabunla 40–60 saniye veya varsa alkol bazlı dezenfektanla 20–30 saniye yıkayın.
7. Gıda güvenliğini nasıl sağlarım?
- Depremin ardından, kontamine olmuş gıdaları yemekten kaynaklanan hastalık riski vardır. Güvenli olmayan yiyecek ve su ishale, kusmaya, mide kramplarına, ateşe, ağrılara ve yorgunluğa neden olabilir ve ciddi hastalıklara yol açabilir.
- Depremin ardından gıdanın güvenli olduğundan emin olmak her zaman kolay değildir, ancak sizi ve ailenizi sağlıklı tutmak çok önemlidir.
- Mümkünse, yemeğinizin güvenli olduğundan emin olmak için bu tavsiyeye uyun.
- Pişmiş yiyecekleri buzdolabının dışında 2 saatten fazla bırakmayın. Elektrik kesintileri nedeniyle uygun şekilde soğutulmamış, çabuk bozulan ve pişmiş yiyecekleri atın.
- Farklı yiyecek türlerini ne zaman yiyeceğinizi planlayın. Örneğin, önce çabuk bozulma riski olan gıdaları tüketin.
- Bozulma belirtileri gösteren veya kirli su ile temas etmiş yiyecekleri yemekten kaçının.
- Mümkünse kaynamış/soğutulmuş ya da şişe suyu kullanın.
- Bölgenizde bir elektrik kesintisi olduysa, soğutulmuş veya dondurulmuş yiyecekler yemek için güvenli olmayabilir. 4 saatlik elektrik kesintisinden sonra aşağıdakiler geçerlidir.
- Ürünler 2 saatten fazla 5C’nin üzerindeki sıcaklıklara maruz kalırsa güvensiz hale gelebilir. Buzdolabınızdaki et, kümes hayvanları, balık ve yemek artıkları gibi çabuk bozulan tüm yiyecekleri atın.
- Derin dondurucunuzdaki tüm ürünleri çözdükten sonra atın veya 2 saatten fazla ortam sıcaklığına maruz kalmışsa pişirin.
- Güvenli olup olmadığını belirlemek için asla gıdanın/yemeğin tadına bakmayın.
- Şüpheniz varsa, atın.
- Yiyeceklerinizi uygun şekilde saklayamıyor, pişiremiyor ya da yeniden ısıtamıyorsanız, mümkünse önceden paketlenmiş, konserve türünde ya da tüketmeye hazır yiyecekler bulundurun.
- Ellerin su ve sabunla yıkanması, özellikle yiyeceklerle temas etmeden önce/sırasında önemlidir. Tuvalete gittikten sonra da mutlaka el yıkanmalıdır. Etkili olması için ellerinizi su ve sabunla 40-60 saniye yıkamalısınız. Alkol bazlı dezenfektan kullanacak iseniz süre 20–30 saniyedir.
8. Çocuğumun sağlığı nasıl korurum?
- Çocuklarda yaralanma olup olmadığını kontrol edin, varsa yaraları temizleyin ve üzerini kapatın. Gerekirse tıbbi yardım alın.
- Çocukları enkazdan uzak, güvenli bir yerde tutun. Çocuklar açık alandayken ayakkabı, uzun pantolon ve uzun kollu gömlek gibi koruyucu giysiler giydiklerinden emin olun. Enkaz bulunan alanlarda oynamalarına izin vermeyin.
- Çocuklara ellerini su ve sabunla veya varsa alkol bazlı dezenfektanlarla nasıl yıkayacaklarını gösterin. Onları hastalıklardan korumak için iyi el hijyeni uyguladıklarından emin olun.
- Çocuklarla konuşun, onları dinleyin ve duygularını paylaşmaları ve kendilerini ifade etmeleri için onları destekleyin.
9. Bebeğimi emzirirken nelere dikkat etmeliyim?
- Anne sütü bebekler için en kaliteli besindir. Emzirmeyi sürdürün.
- Vücudunuz stresli zamanlarda bile bebeğiniz için yeterli süt üretebilir. Emzirmeyi bıraktıysanız, yeniden başlatmak mümkündür. Emzirmeyi deneyin, denemekten vaz geçmeyin.
- Emzirmeyi desteklemek için;
- Bebeğinizi farklı pozisyonlarda besleyin ve emzirme sırasında bir ağrı/acı hissediyorsanız yardım alın.
- Bebeğinizin olabildiğince uzun süre ve sıklıkta emmesine olanak sağlayın.
- Bebeğinizin yeterli ve doğru emzirilmesi için;
- Doğumdan hemen sonra emzirmeye başlayın.
- Bebeğinizle sık sık tensel temas kurun.
- Bebeğinizin ağzının meme ucunuzla sıkı bir temas içinde olmasını sağlayın.
- Gerek duyarsanız destek isteyin.
- Yapay emzikleri, biberonları kullanmayın.
- Bebeğiniz emmiyorsa, süt üretimini devam ettirmek için sütü sağabilirsiniz.
- Bebeğiniz acıktığı zaman bebeğinizi emzirmeye çalışın.
- Süt akışını hafif masajlarla uyarabilirsiniz.
10. Bulaşıcı olmayan/kronik hastalıklarımı nasıl yönetirim?
- Mümkünse ilaçlarınızı acil durum/deprem çantasında taşıyın.
- Eğer ilacınız yoksa, tedaviye devam edebilmeniz için durumunuzu ve uyguladığınız tedaviyi sağlık yetkililerine bildiriniz.
- Diyabet, hipertansiyon ya da diyaliz gerektiren bir durum gibi ani komplikasyonları olan kronik bir durumunuz varsa ve her zaman kullandığınız ilaçlarınıza ulaşamıyorsanız, mümkün olan en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna ulaşmaya çalışın.
11. Bilgi kirliliğinden nasıl korunurum?
- Resmi, güvenilir bilgi kaynaklarını takip edin.
- Doğruluğundan emin olmadığınız haberlere itibar etmeyin.
- Doğruluğundan emin olmadığınız haberleri başkaları ile paylaşmayın.
[1] Prof. Dr., Halk sağlığı uzmanı.
Kaynak:
WHO, [Internet] https://www.who.int/europe/news-room/questions-and-answers/item/public-health-advice-in-the-aftermath-of-an-earthquake
